Sayısal karasal radyo gerekli mi? FM bize yetmez mi?

Radio France binası @Paris, 2014

Sayısal karasal radyo yayınları macerasını uzunca bir süredir takip ediyorum. Ülkemizde sayısal radyo (DAB) denemelerini de yakından gözlemleme olanağım oldu. İşin doğrusu, 2014 yılında bana sorsalardı "sayısal karasal radyo bir gerekliliktir" derdim. Hatta dedim işin gerçeği. 2014 yılının Şubat ayında Paris'te katıldığım Fransızca Radyo Günleri etkinliğinde bu fikrimi beyan etmiştim sohbet ettiğimiz bir yetkiliye. Ancak, insanın bilgisi arttıkça fikri de değişiyor zamanla. 

Blogumu takip edenler bilecektir, bugüne kadar sayısal radyo konulu beş e-söyleşi gerçekleştirdim. WorldDAB başkanı, DRM başkanı, DVB Proje Ofisi CEO'su, T & C Holding CTO'su ve U-Media Aps şirketinin CEO'su ile yaptığım bu söyleşiler ve son dönemde gelen haberler fikrimi değiştirdi. 

Son dönem haberlerinden ikisi çok önemliydi bence. İsveç'in sayısal karasal radyo yayınlarına devam etmeyeceğini açıklaması ve IMB5 adlı girişim.  İsveç'in kararını ve IMB5 girişimini özetlemiştim kısaca. Siz kıymetli okurlar için her iki gelişmeyi de yazmıştım zamanında. 

Ülkelerin karasal radyo yayınlarını sayısala dönüştürmekte televizyon yayınlarını dönüştürürken yaptıklarından yavaş davranmalarının bir kaç nedeni var bence:

• Sayısal karasal TV ile analog dünyanın sunamadığı kaliteli görüntüyü izleyiciye ulaştırmak olanaklı oldu. Oysa stereo FM ile DAB+ arasında dinleyicinin fark edebileceği bir kalite farkı yok denecek kadar az. Elbette DAB+'da FM'den çok daha üstün ses kalitesi / kodlama oranları seçimi yapılabilir. Ancak, benim demek istediğim, ortalama dinleyicinin bu kalite farkını ne dereceye kadar anlayabileceği.

• Analog TV'nin kullanmakta olduğu 470-862 MHz bandı, özellikle bandın üst frekans bölümleri, mobil hizmet sunucuların iştahını kabartıyordu. Yayınları sayısallaştırmak, frekans ihtiyacını azaltacağından bu yöndeki gelişmelerin hızlanması sağlandı. Karasal TV yayınları bugün, 470-694 MHz bandına sıkıştı. 2023 yılına kadar da bu band TV yayınları için korunmuş durumda. 2023 yılında düzenlenecek World Radiocommunication Conference ise dananın kuyruğunun kopacağı bir etkinlik olacak. 470 - 960 MHz bandının tümü yeniden değerlendirilecek. FM radyo yayınlarının kullandığı 87,5 - 108 MHz bandı ise kimsenin ihtiyaç duymadığı bir band. İyi bir planlamayla 50 FM radyosunu, yüksek kalite ve girişimsiz (enterferanssız) yayın ile dinleyebilirsiniz. 

• Alıcı fiyatlarında bir gariplik var. Bugün FM/DAB+ çipset fiyatı ile sadece FM çipset fiyatı arasında ciddi bir fark yok. Oysa nihai ürün olarak baktığınızda DAB+ alıcıların fiyatları halen 15 € gibi bir fiyattan başlıyor. Burada ürünün fiyatını ne belirler gibi teorik bir soru sormak yerine, bu fiyattan satılmaya devam ettiği sürece daha çok İsveç görürsünüz demek daha doğru geliyor bana. Sonuçta kimsenin ticaret anlayışını eleştirmek ne niyetim ne haddim. Ancak ortada bir gerçek duruyor. 5 TL'ye satılan FM alıcısı dururken, 45 TL'den başlayan (ki bu fiyatta bir ürün ülkemizde bulunmuyor, Avrupa'da olduğu söylenen 15 €'luk DAB+ alıcılı radyodan hareketle 45 TL diyorum) fiyatlı DAB+ radyoyu neden alalım?

• Sayısal karasal ile analog dünyada olmayan ve olamayacak ekran boyutlarına ulaşıldı. Bu kadar büyük ekranlarda elbette 625 satır çözünürlüklü yayın izlenemezdi. Satır sayısı 1080'e çıktı önce. Şimdilerde 2160 satır (4K) konuşuluyor. Alıcılar 2160 satırı destekler halde. Yayınların ne zaman 4K olacağı tartışmalı olsa bile, önümüzdeki 5 yıl içerisinde 4K televizyon yayınlarının çoğalacağını düşünebiliriz. Radyo için ise böylesi bir yenilik yok. Sayısallaşma ile vadedilen özelliklerin büyük bölümü bugün dinlemekte olduğumuz FM yayınlarının broadband (geniş band) ile birlikteliği sonucu sunulabiliniyor. RadioDNS adlı girişim, FM yayınlarında sağlanabilecek etkileşimin örneklerini sunuyor. 

Yukarıda maddeler halinde radyo ve televizyon yayınlarında sayısallaşma süreçlerinin farklılıklarını özetlemeye çalıştım. Onca lobi çalışmasına karşın DAB/DAB+'ın bugün ulaştığı noktayı karasal televizyon yayınlarının ulaştığı noktayla kıyaslarsak aslında tüm bu yazının da gereksizliği ortaya çıkacaktır. Bugün Avrupa'da analog karasal televizyon yayınını sürdürmekte olan bizim dışımızda örnek olduğunu zannetmiyorum. Yani, ülkemiz dışında, analog TV yayınını sonlandırmayan kalmadı. FM yayınlarını, yani analog radyo yayınlarını, ise sonlandıran yok henüz. İlk ülkenin Norveç olacağı düşünülüyor. 2017 yılında Norveç FM yayınlarını sonlandıracak olsa bile onu İsviçre dışında izleyecek olmayacak bence, en azından 2023'e kadar. 

Uzun lafın kısası, 2023 yılına kadar sayısal radyo tartışmalarını rafa kaldırmak ülkemizin hayrına görünüyor. Bir an önce FM bandının frekans planlama ihalelerinin gerçekleştirilmesi, yayıncı sayısının teknik sınırlara uygun hale getirilmesi şart. Eğer çok isteniyorsa DAB+ / DRM+ ve FM yayınlarını birlikte alabilen çipsetli alıcılar düşünülerek planlanacak bir deneme şebekesi kurdurularak İstanbul, Ankara ve İzmir gibi FM bandında teknik sınırın çok üzerinde yayıncı bulunan kentlerde, FM frekans tahsis ihalesinde sistemin dışında kalan radyolara yer tahsisi yapılması düşünülebilir.