Tembellik Hakkı / Paul Lafargue

Hepi topu 68 sayfalık bu kitapçığı okumamın, neredeyse bir ay süreceğini söyleseler ihtimal vermezdim. Yeni yılla birlikte elime aldığım bu sarsıcı risale, Mehmet Köle'nin tercümesiyle Zeplin düşünce yayınlarından Aralık 2014 yılında çıkmış. 1842 - 1911 yılları arasında yaşamış Lafargue. Tembellik Hakkı ismiyle yayınlanan bu eserinin gerçek ismi biraz daha uzun: Tembellik Hakkı 1848 Çalışma Hakkı'nın Çürütülmesi. 

Fransız Devrimi ve ardından yaşanılanlar, çalışmanın kutsanması, burjuva ahlakı ile Protestan ahlakının insanların çalışma dışında bir etkinliğe zaman ve enerjisiz kalmalarına yol açmadaki birlikteliği eserin başlıca konuları. Lafargue, Louis Blanc'ın 1848 yılında yayınladığı Çalışma Hakkı adlı eserine yanıt niteliğinde kalem almış risalesini. Bir Felaket Dogması, Çalışmanın Kutsanması, Aşırı Üretimi Müteakiben, Yeni Bir Makamda Yeni Bir Şarkı ve Ek olmak üzere dört ana bölüm ile eklerden oluşuyor. 

Çalışma, günümüzde de kutsanıyor. İnsanca bir durum olmadığının farkında değil kimse. Hatta aylaklık, ayıplanmaya devam ediliyor. Oysa kitapta bir çok örnekle açıklandığı gibi aslında 1800'lerin ortalarında bile, makineleşmenin sonucunda insanların çalışma saatlerini azalıyor olmalıydı. Hele yirmi birinci yüzyılda, verimliliğin artmasıyla çok daha az saatler çalışarak, günümüzün geri kalanını keyif aldığımız uğraşlarla geçiriyor olmalıydık. Ancak, büyük olasılıkla hiç bir zaman kullanmayacağımız cihazları tüketebilmek için, aslında beş para etmeyecek hizmetleri alabilmek için günümüzü, emeğimizi, kendimizi kiralamaya devam ediyoruz. 

Hatta buna, yani kendimizi kiralama olanağına kavuştuğumuza seviniyoruz. Çünkü, "iş bulmuş olmak" bir nimet. İşsizler ordusunun neferleri kapının dışında bekliyor. Bir grup insan işe helikopterle gidebilsin, yatları / katları, spor hocaları, özel korumaları olabilsin, boş çerçevelere, organik patates fotograflarına tonla para verebilsin diye birilerinin çalışması gerekiyor. 

Bana öyle geliyor ki, günümüzde çalışma sürelerinin uzunluğu konusu, herkesin kabul ettiği bir gerçek. Bu sürenin kısaltılmıyor oluşunun arkasında da basit ve basit olduğu kadar çözümsüz bir sorun yatıyor: İnsanlar, benliklerinden, doğalarından fazlasıyla uzaklaşmış durumda. Bu durumda getirilmiş insanlara boş zaman verdiğinizde "sapıtacak". Askerliğini yapmış olanlar hatırlayacaktır. Asker, asla boş bırakılmaz. Sabah içtiması, öğlen içtiması, akşam eğitimleri, gece nöbetleri. Hiç boş bırakılmazsınız. 

Günümüz insanı da bu halde. Boş kaldığında yapacak bir "iş" arıyor kendisine. Sadece sevdiği için yaptığı hiçbir uğraş kalmamış. Aslında bir çoğunun buna vakti, kelimenin gerçek anlamıyla, yok. Özellikle İstanbul adlı "şehir"de yaşayan birisi açısından günün 3 saatini trafikte geçirmek, "olağan" bir durum. Düşünün, 8 saat uyuyan bir kişi, sabah 7'de evden çıkıp 8.30'da işe gelse, 17.30'da işten çıkıp 19'da yeniden eve dönse, uyuduğu 22'ye kadar ne kalıyor günlük? 3 saat, hepi topu gün içerisinde kendisine ait 180 dakika. Kendisine ait derken, aslında kendisine ait falan değil elbette bu süre. O üç saatte, eğer kadınsa, yemeğin yapılmasından, ortalığın toparlanmasından, çocukların ve kocanın taleplerinin yerine getirilmesine kadar bir ton başka "görevler" var. Erkekse de aslında 3 saat açısından bir değişiklik yok. Onun da sahip olduğu 180 dakika. O, ev görevleri bakımından biraz daha ayrıcalıklı, toplumsal cinsiyetin dayattığı ön kabuller sayesinde. 

Mesele şu ki bu 180 dakika / gün, insanca değil. Bakmayın benim 180 dakika dediğime, bir çoğunuzun / çoğumuzun bu kadar bile vakti yok "özgür" geçirebildiği. Peki aslında gün içerisinde en fazla 4 saat olan verimli çalışma süresini, gerçek çalışma süresine çevirsek olmaz mı? 

Elbette, olmaz. Kitaptan bir alıntı ile bitireyim:

Kapitalist uygarlığın hüküm sürdüğü ulusların işçi sınıflarını bir deliliktir almış gidiyor. Bu delilik de devamında yüz yıllardan beri acı içindeki insanlığa zulmeden toplumsal ve bireysel sefaleti yanında getiriyor. Bu delilik ise çalışma aşkıdır; bireyin kendisinin ve çoluk çocuğunun dahi yaşam enerjisini tüketen aşırı bir çalışma tutkusudur. Bu akıl tutulmasına karşı tepki gösterecekleri yerde keşişler, ahlakçılar ve iktisatçılar çalışmayı kutsallaştırmaktadırlar. Gözleri kör olmuş ve dar kafalı insanoğlu ise kendi Tanrılarından daha bilge olmak istediler; bu zayıf ve zavallı insanoğlu, Tanrılarının lanetledikleri şeyleri yeniden ayaklandırmak istediler. Ne ahlaklı ne tutumlu ne de Hristiyan olmayı salık veren bendeniz ise bunların yargılarını kendi Tanrılarının yargılarına ; kendi dini, ekonomik ve hür düşünceye dayanan ahlak vaazlarını da kapitalist toplumdaki çalışmanın ezici sonuçlarına havale ediyorum. 

s.13